کودهای آلی و شیمیایی حاوی فسفر برای افزایش حاصلخیزی خاک و تولید بیشتر محصولات کشاورزی به خاک مزارع اضافه میشود، در صورتیکه در اکثر حوضه های آبخیز سعی بر آن است که مقدار فسفر خارج شده از آنها کنترل گردد. در سالهای اخیر افزایش غلظت فسفر در آبهای سطحی نگرانی دانشمندان محیط زیست را به خود معطوف نموده است، اگر چه جلبکها و سیار گیاهان آبزی نیازمند عناصر متعددی از جمله فسفر برای رشد خود میباشند ولی به نظر میرسد فسفر یکی از عناصر محدود کننده رشد آن ها باشد. به هر حال این عنصر و ترکیبات آلی و معدنی آن عامل اصلی و کلیدی مغذی شدن یا کهولت دریاچه ها و دیگر پهنه های آب های ساکن گزارش شده است. دراین مطالعه به منطور بررسی نحوه انتقال فسفر به آبهای سطحی نمونه هایی از چهار گروه اصلی خاک و همچنین رسوبات خارج شده از حوضه آبخیز سنت اسپیریت واقع در ایالت کوبک کانادا جمع آوری و به هر یک از نمونه ها به ترتیب 0، 50، 100، 500 میلی گرم فسفر اضافه گردید و مدت 7 روز جهت به تعادل رسیدن فسفر اضاه شده و نمونه های خاک و رسوب زیر نمونه هایی در سه تکرار تهیه و مقدار فسفر قابل عصاره گیری در آب و فسفر محلول در آب با استفاده از روش مورفی و رایلی بعد از چهار ساعت شیک نمونه ها اندازه گیری شد. نتایج اندازه گیری ها نشان داد که بیش از 90% فسفر قابل عصاره گیری پس از 3 ساعت از ذرات خاک و رسوب جدا شدند. بنابراین برای حصول اطمینان بیشتر جدا شدن فسفر محلول از ذرات خاک و رسوب چهار ساعت شیک نمونه های حاوی فسفر توصیه می گردد. با اندازه گری مقدار فسفر قابل استفاده در تمام نمونه ها (با روش مهلیچ) هم دماهای بین فسفر قابل استفاده خاک در سطوح مختلف، فسفر اضافه شده و فسفر محلول در نسبت های مختلف آب و خاک تعیین گردید. نتایج حاصله یک رابطه لگاریتمی خطی را بین هم دماهای فسفر قابل عصاره گیری در آب و فسفر قابل استفاده در نسبت های مختلف آب و ذرات خاک و رسوب بیان میکند. بنابراین با توجه به خصوصیات خاکهای یک حوضه آبخیز و با دانستن پارامترهای مربوط به خطوط هم دما (مانند شیب خطوط) و با استفاده از مدلهای ریاضی، انتقال فسفر محلول از حوضه های آبخیز را می توان با اطمینان بالایی مدلسازی نمود در این مطالعه از مدل ANSWERS برای انتقال فسفر استفاده شد و نتایج شبیه سازی مدل در یک حوضه آبخیز ارائه گردید. مقایسه نتایج شبیه سازی و داده های مشاهده شده در حد مطلوب می باشد.

مناطق کوهستانی که بخش عمده ای از سرزمین ایران را فراگرفته است همواره مورد تهدید ناپایداری های دامنه ای و وقوع لغزش ناشی از آن بوده است. این پدیده، هرساله خسارات زیادی را به راه ها و اراضی مورد بهره برداری انسان در این مناطق وارد می کند. وجود عوامل مستعدکننده ناپایداری دامنه ها نظیر شـیب، جنس لایه های زمـین و کاربری اراضی موجب خسـارت فـراوان بـه منـابع طبیعـی از قبیـل هدررفت سریع خاک، تخریب اراضی کشاورزی، جنگل ها و جاده ها می باشد. هدف از انجام این تحقیق، رسیدن به جایگاه، نقش و کاربرد روش مدل سازی عددی در پیش بینی وقوع زمین لغزش ها می باشد. لذا برای این منظور و در محیط نرم افزار FLAC نسبت به مدل سازی و تحلیل عددی به روش آنالیز برگشتی برای زمین لغزش سیلارد در حوضه آبخیز سد لتیان و با در نظرگرفتن تمام معیارهای ژئوتکنیکی (آزمایشات آزمایشگاهی و صحرایی و عوامل تاثیرگذار بر وقوع آن)، اقدام گردید و نتایج حاصله مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفتند. محاسبات مربوط به ضریب اطمینان برای پایداری شیب و نیز اندازه گیری جابجایی نقاط مفروض بر روی دامنه که بر روی مدل سازی دقیق هندسی و اعمال خصوصیات فیزیکی و مکانیکی لایه های خاک، صورت گرفت؛ نشان دادند که کاهش پارامترهای مقاومتی خاک منطقه به دلایلی همچون هوازدگیِ لایه های خاک و بارندگی از عوامل اصلی وقوع این لغزش بوده اند که نقش آب در آن به دو صورت کاهنده ی مقاومت (کاهش شدید چسبندگی و زاویه اصطکاک داخلی) و افزایش دهنده ی نیروی برشی از طریق فشار آب منفذی بواسطه ی اشباع شدن خاک بسیار برجسته است.

بهره مندی از مدل های هیدرولوژیک، امکان برنامه ریزی صحیح و پایدار در مدیریت منابع آب را فراهم می کند. در پژوهش حاضر، با هدف شبیه سازی جریان حوضه ی آبخیز الند (واقع در حوضه ی رود ارس) به عنوان آبخیزی تحت تأثیر فعالیت های انسانی، مدل WEAP توسعه، واسنجی و اعتبارسنجی شد. به این منظور، یک دوره ی آماری 11 ساله (1379 تا 1390) برای واسنجی و یک دوره ی پنج ساله (1390 تا 1395) به منظور اعتبارسنجی مدل در نظر گرفته شد. نتایج شبیه سازی مدل در خروجی حوضه ی آبخیز نشان داد شاخص های آماری ضریب تعیین و ضریب نش ساتکلیف در دوره ی واسنجی به ترتیب برابر با 96/0 و 85/0 و در دوره ی اعتبارسنجی به ترتیب برابر با 79/0 و 78/0 بودند. این نتایج بیان کننده ی عملکرد خوب مدل WEAP در شبیه سازی رفتار هیدرولوژیک اعم از بارش-رواناب، جریان پایه، آب زیرزمینی و سایر اجزای بیلان آبی حوضه ی آبخیز الند است. در تحقیق حاضر، نتایج شبیه سازی سناریوی تأمین آب شرب منطقه از سد آق چای بیان کننده ی کاهش در افت سطح آب زیرزمینی و افزایش حجم آبخوان به میزان سالیانه 4/5 میلیون مترمکعب بود.

زمینه و هدف: مدل سازی هیدرولوژیکی حوضه های آبخیز نقش مهی در مطالعه، توسعه و مدیریت منابع آب دارد. با توجه به اهمیت حوضه آبخیز طالقان به عنوان تامین کننده بخش مهمی از منابع آب استان های البرز و تهران، در این پژوهش، شبیه-سازی هیدرولوژیک آب های سطحی در این حوضه مورد مطالعه قرار گرفته است. روش بررسی: شبیه سازی هیدرولوژیکی با به کارگیری مدل نیمه توزیعی فیزیکی SWAT (Soil and Water Assessment Tool) انجام گرفت. هم چنین واسنجی و آنالیز حساسیت مدل با استفاده از الگوریتم SUFI-2 صورت پذیرفت. کارایی مدل با استفاده از شاخص های آماری نش-ساتکلیف (NS) و ضریب تعیین (R2) مورد ارزیابی قرار گرفت. یافته ها: آنالیز حساسیت نشان داد که مدل نسبت به پارامترهای شماره منحنی (CN)، ضریب تبخیرخاک و ظرفیت آب قابل دسترس خاک دارای بیش ترین حساسیت می باشد. ضرایب NS و R2 در ایستگاه گلینک (خروجی حوضه) پس از کالیبراسیون به ترتیب برابر 84/0 و 87/0 و در صحت سنجی برابر 79/0 و 84/0 برآورد گردید. بحث و نتیجه گیری: نتایج نشان دهنده دقت مناسب شبیه سازی حوضه آبخیز مورد مطالعه دارد. هم چنین نشان داده شد که مدل قابلیت بالایی برای پیش بینی میزان رواناب ماهانه حوضه طالقان دارد. به کارگیری این مدل به دلیل کاهش هزینة عملیات میدانی به منظور اندازه گیری مولفه های مورد نیاز و به ویژه به دلیل کاهش زمان مورد نیاز برای تحلیل مسایل، جهت ارتقای سطح مدیریت منابع آب و حفظ محیط زیست کارآمد می باشد.

مقدمه و هدف: بشر در طول حیات خود شاهد حوادث مختلف هیدرولوژیکی مانند کمبود آب، خشکسالی، سیل، وقوع بهمن و ... بوده است که دامنه خطر این حوادث تابع رفتار متغیرهای هیدرولوژیکی و خصوصیات حوضه­ های آبخیز می ­باشد. فقدان آمار و اطلاعات یا کافی نبودن آمار درست و مناسب سبب شده است تا بررسی و شناخت رفتار متغیرهای هیدرولوژیکی و خصوصیات حوضه­ های آبخیز با دقت قابل قبولی صورت نگیرد. بر همین اساس، مدل­ های هیدرولوژیکی ابزار مناسبی برای ارزیابی وضعیت کنونی منابع آبی و پیش­ بینی شرایط آتی با آگاهی و درک از اندرکنش­ ها و تعاملات حاکم در سطح حوضه ­های آبخیز می­باشند. مواد و روش ­ها: در این پژوهش، با استفاده از مدل SWAT اقدام به انجام شبیه ­سازی بارش- رواناب حوضه آبخیز لار شد که برای این منظور از داده­های روزانه بارش، دما و دبی طی دوره آماری مشترک (2017-1988) استفاده شد. شبیه­سازی اولیه مدل هیدرولوژیکی در افزونه SWAT انجام و از نرم افزار SWAT-CUP و روش SUFI-2 به ­عنوان یک الگوریتم بهینه برای تحلیل حساسیت، واسنجی و اعتبارسنجی مدل استفاده گردید. یافته­ ها: بر پایه مدل SWAT منطقه مورد مطالعه به 37 زیرحوضه و 308 واحد پاسخ هیدرلوژیکی تقسیم گردید. علاوه بر این، با تحلیل حساسیت 24 پارامتر موثر بر شبیه­ سازی رواناب ماهانه خروجی حوضه آبخیز لار مشخص شد که تعداد 7 پارامتر براساس مقادیر دو شاخص t-state وp-value، به­ عنوان پارامترهایی با بیشترین اثرگذاری انتخاب و از این 7 پارامتر، سه پارامتر شماره منحنی برای شرایط رطوبتی متوسط، فاکتور بازگشت جریان پایه به آبراهه اصلی و متوسط آب قابل استفاده به­ عنوان حساس­ترین پارامترها در شبیه ­سازی رواناب شناسایی گردیدند. سپس مدت 18 سال از دوره آماری (1988-2005) جهت واسنجی و 12 سال (2006-2017) برای اعتبارسنجی انتخاب شد. همچنین کارآیی و راندمان مدل با استفاده از ضرایب NS، R2، p-factor و r-factor مورد ارزیابی قرار گرفت. مقادیر این ضرایب طی دوره واسنجی به ­ترتیب 0/80، 0/82، 0/80 و 0/33 و طی دوره اعتبارسنجی 0/90، 0/90، 0/39 و 0/43 برآورد گردید. علاوه براین، انطباق زمانی نقاط اوج و فرود هیدروگراف­ های شبیه­ سازی شده و اندازه­گیری شده دبی نیز دقت بالای مدل در شبیه­ سازی را تأیید کرد. نتیجه­ گیری: نتایج کسب شده نشان می­ دهد که با وجود جریان فصلی و بدون جریان پایه و همچنین فراوانی روزهای با جریان صفر، مدل SWAT از قابلیت بالایی جهت شبیه ­سازی دبی ماهانه حوضه­ های آبخیز مناطق خشک برخوردار است

1پژوهش حاضر با هدف تبیین سیستمی پتانسیل وقوع زمین لغزش در جهت ارائه مدل پیش بین احتمال رخداد آن در حوضه آبخیز یامچی واقع در استان اردبیل انجام گرفت. در این راستا، از هر دو رویکرد متغیرهای گسسته و پیوسته، به ترتیب از طریق عملیات هم پوشانی و رگرسیون لجستیک استفاده شد. متغیرهای مستقل شامل ارتفاع از سطح دریا، شیب، جهت دامنه، لیتولوژی، بارندگی سالانه، ناهمواری، انحناء زمین، شاخص رطوبت توپوگرافی، کاربری و پوشش زمین، شاخص پوشش گیاهی، فاصله از گسل، فاصله از آبراهه و فاصله از جاده بود. در  وهله نخست، انطباق لایه های متغیرهای مستقل با لایه زمین لغزش های موجود در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)، نقاط دارای پتانسیل بالا برای رخداد زمین لغزش ها را آشکار ساخت. این نقاط در ارتفاعات میانی، شیب های زیاد، جهت دامنه شمالی، گودی ها، ناهمواری بالا، رسوبات فرسایش پذیر (کواترنری)، بارندگی های بالا، پوشش گیاهی متوسط، پیرامون گسل ها و رودها قرار داشتند. در وهله دوم، نتایج اجرای مدل رگرسیون لجستیک با ارائه معادله پیش بین احتمال رخداد زمین لغزش نشان داد که مدل حاصل با داشتن Pseudo R2 و ROC به ترتیب برابر با 22/0 و 86/0، از توان و کارایی خوبی جهت پیش بینی زمین لغزش ها در سطح حوضه برخوردار بود. به علاوه ضرایب بتای حاصل برای متغیرهای مستقل نشان داد که ترتیب اهمیت متغیرها در وقوع زمین­لغزش بدین صورت بود: شاخص پوشش گیاهی، فاصله از جاده، بارندگی، لیتولوژی، فاصله از گسل، ارتفاع، شاخص رطوبت توپوگرافی، شاخص ناهمواری، جهت دامنه، شیب، فاصله از رود. در پایان، لزوم توجه جدی به حفاظت و حمایت از پوشش گیاهی مراتع میان دست و بالادست حوضه با توجه به شرایط ژئومورفیک ناپایدار این نقاط مشخص گردید.

هدف این مقاله مدل سازی بیوفیزیکی-اقتصادی جامع اقلیم و کشاورزی در حوضه آبخیز رودشور با استفاده از مجموعه داده های پانل (سری زمانی) مربوط به متغیر اقلیمی بارش طی 1395-1365 و مقطعی سال پایه 95-1394 می باشد. برای دست یابی به نتایج کاربردی، مدل سازی با تلفیق دو بخش بیوفیزیکی و اقتصادی تحت سناریوهای آزمایش ملایم، متوسط و شدید با استفاده از نرم افزار گمز صورت گرفت. نتایج نشان داد الگوی رفتاری متغیر اقلیمی بارش در حوضه آبخیز رودشور پس از سال 1380 با روندی کاهشی همراه بوده و با تغییر اقلیم ناشی از کاهش بارش تحت سناریوهای ملایم تا شدید، منابع آب منطقه 75/5 تا 8/13 درصد، تولیدات کشاورزی 60/3 تا 54/8 درصد و سود ناخالص کشاورزان 71/2 تا 04/8 درصد کاهش می یابد؛ اما، ارزش اقتصادی هر مترمکعب آب آبیاری نسبت به سال پایه 13/5 تا 7/12 درصد افزایش می یابد. برای حفاظت از منابع آب این حوضه، تعیین مجدد نرخ آب بها براساس برابری، آیش گذاری اراضی و تجهیز سیستم های نوین آبیاری پیشنهاد می شود.

بسیاری از حوضه های آبخیز در ایران فاقد ایستگاه های هیدرومتری کافی می باشند. همچنین به علت کمبود داده های هیدرولوژیکی کافی در اغلب ایستگاه ها، مدل سازی حوضه نقش مهمی در توسعه منابع آب داشته و از عدم قطعیت بالایی برخوردار می باشد. در این تحقیق از مدل سوات برای شبیه سازی رواناب حوضه رود زرد استفاده شد. تحلیل حساسیت، واسنجی، عدم قطعیت و اعتبار سنجی مدل با استفاده از برنامه SUFI-2 انجام شد. آمار رواناب دو ایستگاه هیدرومتری (ماشین و پل منجنیق) برای واسنجی و اعتبارسنجی مدل به کار برده شد. مدل با استفاده از داده های دما و بارش روزانه هفت ایستگاه باران سنجی و سینوپتیک حوضه برای مدت 15 سال (2009-1995) اجرا شد. سال های 2003-1997 میلادی برای واسنجی و سال های 2009-2004 میلادی برای اعتبار سنجی مدل در نظر گرفته شد. از شاخص های عدم قطعیت (p-factor و d-factor)، ضریب تعیین (R2) و ناش ساتکلیف (NS) به منظور ارزیابی توانایی مدل سوات در شبیه سازی رواناب هردو ایستگاه استفاده گردید. نتایج این شاخص ها برای دوره واسنجی ایستگاه ماشین به ترتیب 0.92-1.1-0.85 و 0.85 و در دوره اعتبار سنجی شامل 0.92- 0.85- 0.92و 0.92 بود. همچنین این نتایج برای دوره واسنجی ایستگاه پل منجنیق به ترتیب شامل0.72 -0.99- 0.83و 0.82 و برای دوره اعتبارسنجی آن، شامل 0.70-0.76-0.79 و 0.78 بوده است. از دلایل ضعف مدل در شبیه سازی رواناب در بعضی از ماه های سال می توان به شبیه سازی ضعیف ذوب برف برای این حوضه کوهستانی، عدم سازگاری فرضیات مدل در انتقال جریان در لایه های اشباع و یخ زده و همچنین تعداد کم و عدم قطعیت داده ها اشاره کرد. در مجموع نتایج مطالعه نشان داد که مدل سوات رواناب را برای هر دو ایستگاه به خوبی شبیه سازی نموده است. توصیه می شود ازاین مدل به جای مدل های تجربی، برای برآورد رواناب و رسوب حوضه های آبخیز کشور استفاده شود.